Медресе білімнің ошағы

“Медресе білімнің ошағы”

Қазақ халқының ғасырлар бойғы рухани, діни және мәдени өмірінде медреселердің орны ерекше. Медресе – тек діни білім беретін орын ғана емес, білім мен тәрбие берудің алғашқы үлгісі, рухани-ағартушылық орталық. «Медресе – білімнің ошағы» деген сөз бекер айтылмаған. Себебі тарихта медреселерде талай ғұлама, ақын, жазушы, қоғам қайраткерлері тәлім алып, елге қызмет еткен. XXI ғасырда ақпараттық қоғам қарқынды дамып жатса да, медреселердің рөлі өзекті. Себебі олар адамгершілік, имандылық, рухани тәрбие негізін қалыптастыратын маңызды орын болып қала береді.

1. Медресенің шығу тарихы Медресе – араб тілінен шыққан сөз, «үйрену орны», «білім ордасы» деген мағына береді. Ислам өркениетінің дамуымен бірге медресе де қалыптасты. Алғашқы медреселер VIII ғасырда халифаттар тұсында бой көтере бастады. Ал Қазақстан аумағында медреселер Х ғасырдан бастап қалаларда (Отырар, Сайрам, Түркістан, Тараз, Сығанақ) ашыла бастады. Мысалы:

• Отырардағы Фараб медресесі – ұлы ғалым Әбу Насыр әл-Фарабидің алғашқы білім алған орны;
• Түркістандағы Қожа Ахмет Ясауи медресесі – сопылық ілімді таратудың ірі орталығы; - Тараз, Сайрам, Бұхара қалаларында болған медреселер – қазақ даласына білім нұрын сепкен ошақтар болды.

2. Медресенің білім беру жүйесі Медреселерде тек діни білім ғана емес, дүниелік ғылымдар да оқытылған. Бұған мысал ретінде әл-Фараби, ибн Сина, әл-Хорезми секілді ғалымдарды айтуға болады. Олар діни біліммен қатар философия, математика, астрономия, медицина, тіл білімі секілді ғылымдарды жетік меңгерген. Медреселерде оқытылған негізгі пәндер:

• Құран кәрім, тәфсір (түсіндірме);
• Хадис ілімі;
• Ислам құқығы (фикһ);
• Араб тілі мен грамматикасы;
• Логика;
• Математика;
• Философия;
• Астрономия. Бұл – медресенің жан-жақты білім ордасы болғанының дәлелі. Медреседе оқыған шәкірттер имам, ұстаз, хатшы, би, мүфти, ел басқарушы болып қалыптасқан.

3. Қазақ даласындағы медреселердің рөлі Қазақ халқы көшпенді өмір сүрсе де, рухани өмірінде медреселердің орны зор болды. Әсіресе Жетісу, Сыр бойы, Түркістан өңірінде медреселер кеңінен тарады. Кейінірек Семей, Орал, Ақтөбе, Қостанай, Қазан секілді қалаларда да қазақ балаларына арналған медреселер ашылды.

• Семейдегі Абай Құнанбайұлы білім алған медресе;
• Торғайдағы Шоқан Уәлиханов оқыған мешіт-медресе;
• Қазан қаласындағы «Ғалия», «Хұсайния» медреселері – қазақ зиялыларына білім берген іргелі оқу орындары. Осы медреселерден шыққан Абай, Шәкәрім, Ыбырай, Ахмет Байтұрсынұлы, Міржақып Дулатұлы, Мұстафа Шоқай секілді тұлғалар ұлт руханиятына өлшеусіз үлес қосты

4. Медресе – имандылық пен тәрбие ордасы Медресе – тек білім емес, тәрбие берудің де алтын ордасы. Мұнда шәкірттер тек ғылым үйреніп қана қоймай, үлкенге құрмет, кішіге ізет, адалдық, сабырлық, шүкіршілік, әділдік секілді адамгершілік қасиеттерге тәрбиеленді. Медреседе тәртіп пен талап өте жоғары болған. Шәкірттер ерте тұрып дәріс алып, дұға жасап, тазалыққа мән берген. Бұл олардың болашақта тәртіпті, тәрбиелі, ұлтқа қызмет ететін тұлға болып қалыптасуына себеп болды.
5. Кеңес дәуіріндегі медреселердің жағдайы Кеңестік кезеңде дін мен дәстүрге тыйым салынып, көптеген медреселер жабылды. Көптеген ғұламалар қуғын-сүргінге ұшырап, кітаптар өртелді. Бірақ халық діннен, Үздіксіз педагогикалық білім білімнен алыстап кеткен жоқ. Жасырын түрде оқу жалғасты. Құранды жаттау, хат тану, бала оқыту ауыл молдалары арқылы жалғасты. Дегенмен, 1946 жылы Ташкентте «Мир Араб» медресесі қайта ашылып, Орта Азия мен Қазақстандағы діни білімнің жалғыз ошағына айналды. Қазақстаннан шыққан көптеген діндарлар осы жерде білім алды.
6. Тәуелсіздік және медреселердің жаңғыруы 1991 жылы Тәуелсіздік алғаннан кейін, Қазақстанда дін мен руханиятқа қайта бетбұрыс болды. Медреселер қайта ашылып, діни білім беру жүйесі қалыптаса бастады. Қазіргі таңда Қазақстанда бірнеше ресми медресе мен Ислам институттары жұмыс істейді. Олардың мақсаты

• Халыққа дұрыс діни білім беру;
• Радикализм мен деструктивті ағымдардың алдын алу;
• Имандылық пен рухани құндылықтарды дамыту;
• Елге қызмет ететін білімді имамдар мен ұстаздарды даярлау. Мысалы:
• «Нұр-Мүбарак» Египет ислам мәдениеті университеті;
• Республикалық медреселер: Шымкент, Алматы, Астана, Қызылорда, Ақтөбе қалаларында;
• Облыстық медреселер: аймақтарда жұмыс істейтін бірнеше медресе шәкірт тәрбиелеуде.

7. Медресе – ұлттық құндылықты сақтаушы Медресе – тек дін емес, ұлттық салт-дәстүрдің, тіліміздің, тарихымыздың сақтаушысы. Медреседе ұлттық тәрбиеге, рухани құндылықтарға ерекше мән беріледі. Қазақ тілі мен әдебиеті, дін тарихы, мәдениет сабақтары арқылы жастардың бойына елін сүю, ата-ананы құрметтеу, ізгілік пен адалдық дарытылады. Қазақтың дәстүрі – дінмен ұштасқан. Сондықтан ұлттық болмысымызды сақтау үшін медресе тәрбиесі қажет Қорытынды Медресе – ғасырлар бойы білім мен тәрбиенің, руханият пен ізгіліктің алтын ордасы болып келген оқу орны. Ол – тарихымыздың айнасы, ұлттың рухани тірегі. Бүгінгі таңда да медреселер заман талабына сай дамып, жастарды тәрбиелеуде маңызды рөл атқарып отыр. «Медресе – білімнің ошағы» деу – жай сөз емес, ұлттық тарих пен руханиятқа негізделген шынайы шындық. Ендеше, еліміздің болашағы жарқын болуы үшін рухани білім мен тәрбие беретін медреселерді дамыту – баршамыздың ортақ міндетіміз.

“Ақтөбе медресе колледж” директоры: Сұлтанов Ерік Қонақбайұлы

Бөлісу